WIE BEN IK IN DIT FASCINERENDE FILMSCRIPT OVER 'DENNENDAL'?

De Franse schrijver en filosoof Michel Houellebecq zegt in zijn roman ‘Onderworpen’: “Het verleden is altijd mooi. En wat dat betreft, ook de toekomst. Alleen het heden doet pijn.”

Een paar dagen geleden keek ik met ingehouden adem, verkrampte spieren en hooggespannen zintuigen naar mijn verleden in de roemruchte zwakzinnigeninrichting Dennendal. Bijna twee uur heb ik naar het verhaal van Bartho Smit van vijfenveertig jaar geleden gekeken.

(Dennendal? Ik werkte er van 1970 tot 1974 als lid van wat nu het Managementteam zou heten. Carel Muller was de grote inspirator, de goeroe wellicht, de directeur van Dennendal. Wij wilden breken met het ‘medisch model’, probeerden de organisatie te democratiseren en waren van plan om de inrichting open te stellen voor de samenleving. Werd het experiment een mislukking? In juli 1974 werd de bezetting van een van de paviljoens van Dennendal door een politiemacht gebroken: besluit van het als progressief betitelde kabinet van Joop den Uyl. Een regelrechte rel, waar toentertijd de kranten bol van stonden. Maar dankzij Dennendal kantelde de zorg voor verstandelijk gehandicapten.)

Zes jaar geleden maakte onze zoon Joris, gefascineerd door het verhaal over Dennendal, een voorstelling over het historische conflict. Samen met hem speelde ik zíjn stuk in theaters, op festivals en in zorginstellingen. Joris wilde laten zien dat iedereen iets nodig heeft om voor te strijden, iets wat het leven de moeite waard maakt, iets waarvoor je je bed uit komt. Maar waar kun je mij en mijn generatie Nix nog voor wakker maken, vroeg Joris zich af. We hebben alles, we hoeven nergens moeite voor te doen, we hebben geen idealen meer nodig om iets te bereiken…Dus Joris zette zijn idealistische vader hoog op een voetstuk. Uiteraard wilde ik daar niets van weten en dat had tot gevolg dat ik zijn theatrale opzet omver kegelde. Generatieconflict? Het lukte niet om een conflict over het Dennendalconflict te krijgen. Wij bleven als vader en zoon van elkaar houden.

En nu heeft hij een filmscript geschreven over de opkomst en ondergang van Dennendal. Veertien gerenommeerde acteurs van het Nationale Theater in Den Haag, collega’s van Joris, lazen de rollen van de film die hopelijk gemaakt zal worden. In een kleine zaal van de Koninklijke Schouwburg voltrok zich het drama vol strijd en twijfel, liefde en jaloezie, macht en onmacht, heldhaftigheid en angst, mededogen en egoïsme. In dat spektakel keek ik naar mijzelf, groeiend van een bijrol naar een hoofdrol.

Heden en verleden vloeiden door elkaar. Daar in mijn theaterstoel ervoer ik weer hoe ik had genoten van het gevoel dat wij in 1974 het gesprek bepaalden van ‘progressief’ Nederland, hoe we het nieuws beheersten en manipuleerden, hoe we onze tegenstanders uitlachten. Ik genoot weer van de krankzinnige en ontroerende verrassingen van onze zwakzinnige ‘pupillen’, van de solidariteit van veel ouders, van de kameraadschap onder groepsleiders en stafleden. Vanuit de veilige afstand van het nu vermaakte ik mij over het krampachtige gestuntel van al die domme en bekrompen politici, van de belachelijke hetze en het nep-nieuws in de koppen en kolommen van De Telegraaf. Inderdaad: het verleden was mooi. Hoofdzakelijk mooi…

Sex & drugs & rock and roll, maar ook ontrouw en bedrog, ondermijnden mijn eerste huwelijk en dat doet in het heden nog steeds pijn. Joris had mijn ex-vrouw een droeve rol in het script gegeven.

Tijdens het Dennendalconflict kantelde mijn leven. Ik leerde Coby kennen, met wie ik sinds 1980 samen ben. In het stuk speelt zij een kritische journalist, die mij met pijnlijke vragen bestookt. Nooit zal ik vergeten hoe ik toen genoot van de spanning. Zo mooi en soms zo moeilijk: die pijnlijke vragen stelt zij nog steeds… Wij werden de ouders van Joris, die nu het script over ons leven schrijft. Bizar en spannend.

De panelen verschuiven, het decor wisselt voortdurend tussen verleden en heden. Ik kom mijzelf in het script van Joris tegen als een voorzichtig mens tussen alle radicalo’s. Maar nu als kijker ervaar ik die Bartho als een slapjanus, ja het heden doet pijn. Of zijn het twee kanten van dezelfde medaille? Ik kom mijzelf via de acteurs van het Nationaal Theater tegen als een steeds grotere supporter van Dennendaldirecteur Carel Muller. Vanuit mijn comfortabele theaterstoel nu hoor ik een Bartho die zijn kritisch vermogen en onafhankelijkheid inlevert, ja het heden doet pijn. Weer de twee kanten van de medaille, maar ook de kracht van het script van Joris: niet eendimensionaal maar vol dilemma's, geen clichés van helden óf schurken maar een meeslepend verhaal van twijfelende mensen.

In de Dennendalvoorstelling die wij zes jaar geleden speelden voerde Joris een zwaar bewapende politiemacht op, met waterkanonnen en tanks, straaljagers en helikopters. “Ach Joris” zeg ik dan “het waren de plaatselijke koddebeiers uit Den Dolder en Zeist die de bezetting van paviljoen Lorentz zo vreedzaam mogelijk moesten beëindigen. Wij kénden die mannen…”

Dus ik relativeerde het drama kapot, met als gevolg een theatrale woede-uitbarsting van Joris, mijn tegenspeler én mijn zoon. Hij maakte het verleden mooi, ik verknoeide de voorstelling. Maar dat deed ik in opdracht van Joris! Hijzelf had die tekst inclusief míjn rol geschreven…

En de toeschouwer bleef in verwarring achter, want wie was wie in die voorstelling en wie was aan het woord? Joris de acteur of de zoon? Welke Bartho?

En precies dát overkwam mij toen ik naar het filmscript en de acteurs luisterde. Wie ben ik? Wie was ik? Wat komt er van mij terecht? Fascinerende psychologie, indringende filosofie, verwarrend theater, doodvermoeiend narcisme.

Na afloop van de scriptlezing namen Joris en ik plaats op het podium voor de reacties van de acteurs en de bezoekers. Het was heel geanimeerd, maar ik weet nauwelijks meer waar we het over hebben gehad. Daarom citeer ik, zonder permissie, uit een app van acteur Mark Rietman aan Joris: “Ik vind dat je een fantastisch script hebt geschreven! En je vader en jij, twee mooie mensen.”