IN MEMORIAM AYKE, MET UITZICHT OP DE HONDENHEMEL

Met de fietskar in natuurgebied De Onlanden

In alle rust ging hij zitten op zijn vertrouwde kleedje dat wij op de koude onderzoekstafel hadden gespreid. Langzaam kwam de tafel naar boven, zodat Ayke op onze hoogte kwam.

De dierenarts schoor een stukje van zijn vacht weg op zijn linker poot. Daarna zocht zij op het ontblote stukje poot naar een bloedvat en bracht voorzichtig het kleine infuus in. De assistente hield hem van achteren stevig vast, maar hij schrok nauwelijks van het prikje, hij verzette zich niet, de stevige greep was niet nodig.

Vaak was Ayke gestrest bij de dierenarts. Dan keek hij rusteloos om zich heen, op zoek naar de uitgang. Vooral als zij hem het middel tegen rabiës in zijn neus spoot, trilde hij over zijn hele lijf van de schrik.

Nu was Ayke rustig en volledig bij zijn positieven, ik fluisterde zachte woordjes in zijn oor. Ik hield zijn kop in mijn hand en streelde hem rond zijn warme zachte oren. In zijn ogen zagen we vertrouwen en overgave. Ik weet, dat zijn menselijke begrippen, puur antropomorfisch. Het zijn woorden die iets van míjn gevoel uitdrukken, míjn verdriet, míjn onzekerheid, míjn schuldgevoel. Nooit kan ik weten wat er in het laatste half uur van zijn leven in Ayke om ging.

De dierenarts bracht via het infuus een volle ampul bleke verdovingsvloeistof in. Het duurde hooguit twintig seconden voor hij door zijn pootjes zakte. We legden hem op zijn zij, hij ademde rustig, zijn ogen gleden half dicht. Wij bogen ons over hem heen, aaiden en streelden hem en met tranen in onze ogen bedankten we hem. Misschien kon hij ons nu nog horen, ons voelen of begrijpen: “Dank je lieve Ayke, dank dat je er was, dank je voor alles, lieve vriend van ‘vrouw en baas’, dank je.”

In de tuin van een van de Ardenner vakantiehuizen

We namen nog tien minuten de tijd vooraleer de arts de tweede ampul, met het dodelijke gif, in zijn slapende lijf spoot.

Terwijl Ayke in een diepe narcose lag, legden wij onze twijfel en zorg voor aan de dierenarts.

“Zijn wij op tijd geweest, of misschien toch te vroeg?”

“Jullie hebben het goed gedaan, dit is het goede moment. Ik weet hoe lastig de beslissing is als je hond artrose heeft. Veel mensen wachten dan te lang. Want eigenlijk is hij voor een dertienjarige hond nog heel gezond: hij eet en drinkt goed, hij heeft een mooie vacht, zijn ogen en oren zijn prima. Heel anders als je hond kanker heeft. Een hond met ernstige artrose kan bijna niet meer lopen, hij is te kreupel om te spelen of te jagen, hij heeft steeds meer pijn.”

“Wij vroegen ons af hoe ver we konden gaan met de pijnbestrijding…”

“Er kon echt niet veel medicatie bij. Jullie hebben het vijf maanden aangezien, wij hadden al die tijd overleg. Heus, jullie hebben het goed gedaan.”

“Dus het was ondraaglijk en uitzichtloos lijden?”

‘Zonder twijfel”

De tweede ampul bevatte een gele vloeistof.

Terwijl de arts het spul via het infuus toediende, legden wij onze handen op het hart van onze dappere, eigenwijze (maar wilsonbekwame) Friese Stabij. We voelden hoe zijn hart steeds langzamer klopte; binnen een minuut hield het stil en stopte hij met ademen. Gelukkig geen laatste dramatische zucht of stuiptrekking waar de dierenarts ons op had voorbereid, geen urineverlies.

Rust. Voorgoed verlost van de pijn. Met antropomorfisch uitzicht op de hondenhemel.

Aan de Dordogne

Toen de arts ons even alleen liet met Ayke brak ik. Leunend tegen een muur snikte ik met diepe uithalen. Toch weet ik nog steeds niet precies waarom ik zo huilde. Ik geloof dat ik vooral van streek was omdat ik mij zonder hem opeens alléén voelde, omdat ik onze hond na dertien jaar in de steek had gelaten. Toen voelde ik de troostende arm van ‘vrouw’ om mij heen. Wij huilden samen. Ayke zou stevig geblaft hebben bij zoveel gesnotter.

 “Wat is het eigenlijk gemakkelijk hè, euthanasie. Twee infuusjes en het is zomaar afgelopen.”

“Het verschil met een mens is dat een hond, hoe ondraaglijk en uitzichtloos zijn lijden ook is, nooit om euthanasie kan vragen”, zei de dierenarts.

“Ja, dat hebben wij moeten doen. Maar wat dóet dit een pijn bij ons …”

We hebben Ayke achterin onze auto naar een huisdierencrematorium gebracht. Daar is hij, gewikkeld in zijn kleedje, nog dezelfde middag gecremeerd.

Toen Ayke ouder werd kon hij nog beter zwemmen dan lopen

Thuis gekomen hebben we alles van Ayke direct opgeruimd, zoals zijn mand, zijn voerbakjes, zijn wollige matje op onze slaapkamer, de tennisballen waar hij op het laatst niet meer achteraan joeg, het overgebleven voer. In één klap was ons huis leger, letterlijk en figuurlijk.

Toen begon de rouw, het pijnlijke gemis.

‘Vrouw’ voelde zich opgelucht dat het allemaal zo vredig was verlopen. Zij had haar tranen vooral laten vloeien in de dagen en weken vóór het afscheid. Daarom kan zij de herinneringen aan Ayke nu koesteren. Zoals onze vakanties, waar we samen zwommen in meren en rivieren... Zwemmen vond hij fantastisch, zomers en 's winters.
Bij mij roepen veel herinneringen pijnlijk gemis op. Ik voelde de eerste weken na zijn dood een knellende knoop in mijn maag.

Ik voelde mij ongerust omdat ik hem ’s avonds en ’s nachts niet meer door ons huis hoorde trippelen, somber omdat ik hem ’s morgens bij het opstaan niet meer naast mijn bed zag liggen, weemoedig omdat we de trage vaste wandelingen niet meer met hem maakten, verdrietig omdat ik zijn geblaf miste als er werd aangebeld, schuldig omdat híj niet om euthanasie gevraagd had. 

Nooit had ik van mijzelf gedacht dat ik zo weemoedig op de dood van Ayke zou reageren.
Heel langzaam voelt de knoop nu iets minder zwaar, het gemis iets minder schrijnend. Kennelijk ben ik mijn rouw aan het verwerken.

Een winterwandeling bij de 'watervallen' van Roden

DE VELDLEEUWERIK BOVEN DE ELBE

De laatste jaren hebben mijn wandelmaat W. en ik heel wat stappen gezet op Duitse voetpaden.

    Zo ging onze Bachwandeling in Thüringen langs de doopvont, langs een paar woonhuizen en het kerkje waar Johan Sebastian trouwde met zijn achternicht Maria Barbara, en natuurlijk langs de kerkorgels waar hij als Kapellmeister op speelde.  

 .  Zo liepen we in de Hunsrück door het nietige dorpje Woppenroth ofwel Schabbach, waar de televisieserie Heimat werd opgenomen, over een adembenemende familiegeschiedenis in het Duitsland vanaf 1900. 

In Sauerland huurden we een paar dagen een huis dat zo ‘sauber’en zó ‘pünktlich und perfekt’ was dat we ons er nauwelijks in durfden bewegen.

Kort geleden hebben we weer een paar dagen gewandeld, nu over de Lüneburger Heide en langs de oevers van de Elbe, op de oude grens tussen Bondsrepubliek en DDR. Aan de overkant stond nog een eenzame wachttoren van de Vopo’s…

Waarom hou ik, vaak tegen beter weten in, zo van Duitsland?

Is het Bach of een van de andere muzikale genieën uit Duitsland? Is het de waanzinnige en fascinerende geschiedenis? Is het de natuur, zo rijk in vergelijking met het verarmde Nederland? Zijn het de keurige mensen in die overgeorganiseerde maatschappij? Zou het misschien zelfs die omslachtige en lachwekkende taal kunnen zijn, waar ik van hou?

Is Duitsland stabiel of balanceert het op de rand? Wat te denken van die levensgevaarlijke elementen die weer de kop op steken? Wat zit er achter de bijna kruiperige beleefdheid, vooral van sommige oudere mensen? Er mogen nog best een paar DDR-wachttorens blijven staan, historische monumenten immers; maar hoeveel Duitsers verlangen nog naar die dictatoriale tijden? En een wisselwachter langs een spoorbaan is een ‘Eisenbahnknotenpunkthinundherschieber’. Een grap of om te huilen?

Het landschap langs de trage bochten van de brede Elbe ten zuidoosten van Hamburg: witte zandstrandjes tussen kribben, moerassen, eindeloze graslanden, wilgenbossen, soms een doodlopende rivierarm, wolkenluchten, een smal pad dat haast verdwijnt tussen het hoge gras, in de verte een bosrand, aan de overkant een enkele boerderij en een kerktoren, een eenzame fietser, totale rust en stilte. Een ongerept rivierenlandschap dat we ons herinneren uit een minder vol Nederland.

En dan, als onderdeel van de stilte, bijna onzichtbaar hoog in de warme lucht boven ons: een zingende veldleeuwerik. Ik probeer het kleine vogeltje te volgen, maar opeens is hij weg en horen we hem niet meer; hij stort zich minstens honderd meter naar beneden. Om vervolgens langs een onzichtbare Jacobsladder jubelend weer op te stijgen en hoog aan de Elbe-hemel minutenlang te zingen.

Het is zeker dertig jaar geleden dat ik in Nederland veldleeuweriken hoorde. Ik heb ze horen juichen en zingen boven de lage duintjes in de buurt van de Westerplas op Schiermonnikoog. Toen wist ik nog niet dat het aantal leeuweriken in het schrale Nederland met vijfennegentig procent is afgenomen.

(Ik las in Trouw dat kunstenaar Onno Hooymeijer voor de bijna uitgestorven veldleeuwerik zelfs een monument wil oprichten: een naald van veertig meter hoogte in een sokkel waaraan een kunststof leeuwerikje bungelt dat via een luidspreker zijn gezang laat horen. Ach ja.)

In een vogelboek las ik dat de veldleeuwerik met zijn spectaculaire zangkunsten zijn territorium afbakent. Hoog boven de Elbe, precies tussen de oude Bondsrepubliek en het voormalige DDR-territorium, hoorde ik veldleeuweriken Bachs Partita in A-mineur kwinkeleren die, zoals Klein Orkest in 1983 zong, ‘soms in het Westen, soms in het Oosten willen zijn’. Ja, overal in dit lege en stille Duitsland vermoed ik Bach. Stilte die ik associeer met het gedicht van Lars Gustafsson. 

De onbekommerd zingende veldleeuwerik hoog boven de Elbe maakte mij vrolijk, maar riep ook een weemoedig verlangen op naar een bijna vervlogen Nederland, hemelsbreed amper driehonderd kilometer verderop maar zó ver weg.

Wij vervolgden onze wandeling in de richting van een bosrand, waar het smalle pad over ging in een grindweg. Daar lazen we op een verkeersbord dat een serieuze waarschuwing was voorzien van een ruimhartige uitzondering. Anno 2019, geen grap en niet om te huilen, maar volledig in één verwrongen Hoogduitse krachtterm: 'Fischereierlaubisscheininhaber' frei. Verboden voor auto's en motoren, behalve voor ingezetenen met een aantoonbare vergunning om te vissen.

Heeft iemand een betere vertaling?

ÉÉN DUEL, TWEE TSJECHOVS, DRIE ZUSTERS

In deze kille maand maart heb ik binnen zes dagen twee voorstellingen van Tsjechov meegemaakt: Het Duel (door Tsjechov als novelle geschreven in 1891) gespeeld door Het Nationaal Theater, gezien in Groningen en Drie Zusters (geschreven door Tsjechov in 1901) gespeeld door de Vlaamse toneelgroep Zuidpool, gezien in Amsterdam.

Twee Tsjechovs, verschillende verhalen, veel overeenkomsten:

Een kleine gemeenschap zwaarmoedige Russen, verdwaald in een geïsoleerd dorp, zowel in Het Duel als in Drie Zusters.

Weinig beduidende mensen, middle class negentiende eeuw, die (terug)verlangen naar het enerverende leven in de stad : naar Petersburg in Het Duel en naar Moskou in Drie Zusters.

Eindeloze woordenstromen en dialogen, twijfels, verveling, af en toe de slappe lach, gebabbel, getob en gefilosofeer in Het Duel én in Drie Zusters.

Stompzinnige en ook in de tijd van Tsjechov anachronistische pogingen om een zinloos conflict tussen overspannen ego’s te beslechten: een duel met fatale afloop in Drie Zusters en een lachwekkende mislukking in Het Duel.

Moeizame menselijke zoektochten naar de zin van het bestaan.

Wordt het nog wat met die mensheid? “Wellicht pas over tweehonderd jaar”, zegt luitenant Versjinin in Drie Zusters..

Misschien begrijpelijk dat een enkele toneelrecensent met slappe knieën afhaakte bij deze, oppervlakkig bezien, weinig opwindende gebeurtenissen.

Toch hadden de belangrijkste Nederlandse en Vlaamse dagbladen lovende kritieken. “Drie uur toptheater” schreef De Morgen over Drie Zusters. “Een schot in de roos” volgens Elsevier over Het Duel. Alleen De Volkskrant kwam met een zure opmerking over Drie Zusters:  …”lol noch diepe zielenpijn wordt gevoeld, en op enig moment wil je gewoon maar dat ze (de acteurs) er een punt achter zetten.” En de NRC was uitzonderlijk cynisch over Het Duel: “Uit niets van deze ratjetoe valt een dringende reden te destilleren om dit werk op te voeren. Deze toneeltekst kan na de tournee onderin een diepe la. Zo heeft Tsjechov het niet bedoeld.”

Twee uur Het Duel en liefst drie uur Drie Zusters vereisen constante aandacht van het publiek. Tsjechov zelf stelde destijds teleurgesteld vast dat het publiek in Rusland niet zo warm liep voor zijn Drie Zusters. Ook de meeste zalen in Nederland en België zaten niet vol tijdens de voorstellingen; bij Drie Zusters verliet soms de helft van het publiek na de pauze de zaal. Dat was geen kwestie van te weinig zitvlees, maar misschien wel gebrek aan concentratie of musical-achtige verwachtingen van toneel in 2019.

Want Tsjechov is niet sexy, bij Tsjechov geen vuurwerk en geen heldendom, Tsjechov is slow theatre. Zou Tsjechov niet meer van deze tijd zijn? Moet Tsjechov dan maar opgepimpt worden met actualisering of met ruige ritmes en raps? Neen, vonden ze bij Zuidpool! Neen, vonden ze bij het Nationaal Theater!

Beide stukken hebben mij geraakt, omdat ik mensen zag worstelen in het zoeken naar de waarden van het leven. Ruim honderd jaar later nog dezelfde vragen, geen steek opgeschoten, mijzelf incluis.

Evgenia (midden) in Drie Zusters

Het Duel en Drie Zusters hebben mij geïnspireerd omdat ik mensen zag die ondanks alles de hoop op een beter leven niet opgaven. Ik zag mensen die uiteindelijk aanvaardden dat het leven zich hier en nu afspeelt en niet in onbereikbare romantische oorden als ‘Moskou’ of ‘Petersburg’.

Beide stukken ontroerden mij, zowel in het ragfijne spel als in de onhandige en soms onbeheerste uitbarstingen van sommige personages.

En beide stukken hebben mij verwarmd omdat onze zoon Joris in Het Duel en zijn vriendin Evgenia in Drie Zusters excelleerde.

Kun je nog min of meer objectief recenseren als je zoon of zijn vriendin een belangrijke rol in een toneelvoorstelling heeft?

De voorstellingen van Joris zien wij altijd twee keer. Na de première in Den Haag kan ik meestal geen zinnig woord uitbrengen, zozeer ben ik door hem gefascineerd. Een recensie schrijven is dan volstrekt onmogelijk. Dat er recensies in de kranten verschijnen maakt mij altijd nerveus. Slechte recensies verdraag ik nauwelijks. Die in de NRC over Het Duel vond ik onuitstaanbaar en ongefundeerd. De kritiek was geschreven door hetzelfde sujet die een paar jaar geleden Dostojewski’s Misdaad en Straf, met Joris als koortsige moordenaar Raskolnikov, de grond in boorde. Gelukkig heeft hij Joris twee jaar geleden met rust gelaten in De Revisor van Gogol.

Joris (links) in Het Duel

Als ik Joris, in zijn rol als het ongeleide projectiel Lajevski, voor de tweede keer zie, lekker thuis in de Stadsschouwburg van Groningen, kan ik zijn spel en de voorstelling beschouwen als een ervaren semiprofessionele toneelbezoeker.

Met Evgenia ligt het iets anders. Zij is mijn dochter niet, zij is Joris’ vriendin. Iets meer afstand dus. Bovendien heb ik nog weinig voorstellingen van haar gezien. Maar wat heeft zij mij verrast als Irina in Drie Zusters: wat een charme als de dartele jongste van de drie zussen, wat een precies en subtiel spel, wat een spelplezier.

Evgenia en Joris: liefde voor elkaar en liefde voor de Russen!

Het Duel werd veertig keer, van begin januari tot half maart, overal in Nederlandse schouwburgen gespeeld.

Drie Zusters is nog twee keer te zien in Vlaanderen, op 15 maart in Mechelen en 16 maart in Lier.

DE MOORDBALLADE, mijn #METOO, JAREN '60: Vermoorde Onschuld

Kort geleden, tijdens een van onze reüniedagen, herinnerde mijn seminarievriend Bernard zich opeens dat ik ruim vijfenvijftig jaar geleden het lied ‘De Moordballade’ van cabaretier Dorus/Tom Manders had gezongen. Deze vreemde act had ik volledig uit mijn geheugen gewist, maar Bernard wist nog hele coupletten van het lugubere verhaal op te zeggen en toonvast de melodie te zingen. Ik schrok even van zijn feilloze geheugen, maar vooral vond ik het schokkend dat er grote gaten waren gevallen in het tableau van mijn jeugdherinneringen. Toen Bernard er over vertelde, kwam langzaam maar zeker het twijfelachtige succes naar boven dat ik met die ‘Moordballade’ had gehad.

Amsterdamse gein in Ughelen

Ze waren er bijna allemaal voor de bonte avond in de snikhete recreatiezaal: zestig jonge seminaristen, leraren en surveillanten, en natuurlijk de ‘president’, tevens leraar Frans, van Huize Caesarea, de dependance in Ughelen van het ‘grote’ Aartsbisschoppelijk Klein Seminarie Apeldoorn.

Iedere jongen met wat lef mocht op het kleine podium zijn kunstje vertonen. Iemand speelde een stuk klassieke muziek op de piano, een andere jongen werd uitgelachen om een mop die niemand begreep en ik bracht ‘De Moordballade’ van Dorus/Tom Manders.

Waar haalde ík dat lef vandaan, wat bezielde mij, waarom die bizarre  ballade over een crime passionel, vol Amsterdamse gein, voor een publiek van jongetjes uit Raalte, Delden, Steenwijksmoer en Twello en priesters uit noord en oost Nederland?

Ik zing mijn ballade

Op de Hobbemakade

Op de Apollolaan

En in de Jordaan

Ik was een jaar of veertien, waarschijnlijk nog een jongenssopraan, misschien had ik die avond een korte broek aan over mijn blote spillebenen, vermoedelijk verhaspelde ik de Franse woorden in de tekst zoals ‘la petite Juliette, avec un couteau, sur le trottoir'.

Maar dankzij mijn jeugdige overmoed had ik succes bij de jongens: ik was opeens een stoere kerel, een komische performer. Ik acteerde voor de jonge priesterstudentjes en de celibataire heren vervolgens:

              Het gaat over een meisie

Met een mond als een radijsie

En een huid als de binnenkant van een banaan.

Voor de aanwezige leraren en surveillanten moet ik verleidelijk schattig geweest zijn, met die volwassen teksten uit de mond van een kind.  Of vonden ze iets anders, onder hun zwarte togen en witte priesterboorden?

Vermoorde onschuld

Na afloop van de voorstelling trok een van de eerwaarde heren mij tegen zich aan, prees mijn dappere optreden, aaide mij liefkozend door mijn krullen, troostte mij omdat hij feilloos aanvoelde dat ik me leeg voelde na mijn performance.

Dit was het begin van het einde. Vermoorde onschuld. Deze dienaar God's haalde mij vaker aan, streelde mijn nek en schouders als hij naast mij stond in de klas. Als ik soms even met hem alleen was, als misdienaar in de sacristie, op zijn kamer, een keer in het schoenpoetshok in de kelder of in een donkere hoek op de gang, sloeg hij zijn arm om mij heen, gleed met zijn hand onder mijn hemd en streelde mijn rug. Dan trok hij mij dicht tegen zich aan, keek mij met een hunkerende glimlach aan als zijn hand tot aan mijn bilspleet was gevorderd. Maar nooit kwam zijn hand in mijn onderbroek…

   Vond ik het bedreigend? Neen, ik vond het wel eng, vreemd en abnormaal. En ik vermoedde dat hij verder wilde gaan. 
   Dwong hij mij, gebruikte hij zijn positie? Neen, ik was niet bang voor hem, al was hij gezagsdrager. Maar ik werd een nerveuze, teruggetrokken jongen. Na de Moordballade wilde ik niet meer opvallen, niet meer optreden.
   Moest ik iets bij hém doen? Neen, híj streelde mij. Onder geen beding wilde ik hem aanraken en dat moet hij gemerkt hebben. Hij hield op zijn manier rekening met mij…
   Moest het een geheim blijven tussen hem en mij? Neen, hij deed ‘het’ soms waar anderen het zouden kunnen zien, alsof het iets heel gewoons was. Een geraffineerde tactiek. Zijn hand ging dan niet zo diep, hij streelde alleen mijn krullen en mijn nek.
   Vond ik het af en toe fijn, die aandacht en die aanrakingen? Neen integendeel. Maar voor het eerst tijdens mijn seminarietijd voelde ik een tot dan toe onbekend gevoel opkomen: heimwee, naar thuis en naar mijn vader en moeder, heimwee die elke maand toenam, waar ik op den duur doodziek van werd, vretende heimwee.

Ik heb ‘hem’ eens verteld over mijn heimwee, maar daar had ik direct spijt van. Met nog niet vertoonde kracht trok hij mij die keer tegen zijn gladde zwarte toog aan. Met harde hand troostte hij mij en droogde ongeduldig mijn tranen. Het zou vanzelf weer over gaan, loog hij.

Driekwart jaar na de ‘Moordballade’ ben ik weg gegaan van het seminarie. Ik heb mijn ouders uitgelegd dat het vanwege heimwee was. Maar nooit heb ik ze verteld waardoor die heimwee was veroorzaakt. Ook aan mijn vrienden van toen heb ik niets duidelijk gemaakt. Ik schaamde mij en ik was bang dat niemand mij zou geloven.

Mijn mooiste jaren

Onlangs voelde ik mij helemaal begrepen door Ephimenco, columnist bij Trouw. Hij schreef dat hij zich de intens gelukkige jaren niet liet afpakken. Net als hij kan ook ik er niets aan doen dat ik als kind, als misdienaar en daarna als seminarist mijn mooiste jaren heb beleefd, ondanks alles. Als eenvoudige cultuurkatholiek, die nog slechts gelooft in ‘een God die niet bestaat’ (Ephimenco) ben ik vorige maand met mijn zoon naar de nachtmis geweest.

In die stille nacht zweefden mijn gedachten weg naar Bernard, Jan, Wim, Bert, Joop, Frans en Jos, mijn dierbare teruggevonden vrienden van het seminarie. Tot ik met een schok tot stilstand kwam bij de Moordballade.

Een post traumatische stress stoornis is mij bespaard gebleven. Gelukkig ben ik niet verkracht. Het was #MeToo begin jaren zestig, zeer ongewenste intimiteit. Eigenlijk geen wonder dat ik die geschiedenis vergeten ben, verdrongen heb. Het is tijd om te vergeven, bedacht ik tijdens die Kerstnacht.

Maar opnieuw dreunde ik met mijn kop tegen een stootblok: de voorpagina van de NRC van een tijd geleden. Met de vetste kapitalen uit de letterbak van de Telegraaf stond het er: ZE WISTEN HET WEL.

ZE: Alle bisschoppen vanaf de jaren zestig - ze stonden vier pagina's lang overzichtelijk op een rij met naam, foto, bisdom en belastende feiten - hadden vuile handen en wisten van of maakten zich schuldig aan kindermisbruik. De monseigneurs Simonis, Bluyssen, Gijsen, Bär, Niënhaus enzovoort. Over sommige boevenstreken wisten we al veel, maar het schokte mij dat de rij werd aangevoerd door kardinaal Alfrink, het ruimdenkende opperhoofd van het aartsbisdom Utrecht, eindverantwoordelijk voor het Seminarie Apeldoorn/Huize Caesarea. Hoeveel wist hij van de ‘bijzondere vriendschappen’?

Nog één keer die geinige Moordballade. De laatste zin, waarmee ik met galmende gebaren en quasi Amsterdamse tongval zoveel succes had bij mijn dankbare publiek, draag ik op aan iedere collaborerende bisschop en aan iedere hufter die niet van ons, jongens en meisjes, af kon blijven:

'Ze maakten hem ’n koppie kleiner, onder de guillotine'

PS. Dit weekend las ik in Trouw dat er in februari in Rome weer een internationale topconferentie plaats vindt over misbruik in de kerk. Succes heren en (hopelijk veel) vrouwen! 

OPEN BRIEF AAN MIJN (STAM)VADER(S) EN (OER)MOEDER(S)

WONDERBAARLIJKE DROOM: op pad naar rust en vrede

“De route liep door een glooiend groen land. Er stonden bomen en struiken, maar het landschap was open. Het was zacht zonnig, de temperatuur was zacht, er stond een zachte wind.

Ik liep over een breed pad door groene weiden. Huizen stonden er niet; er waren geen dorpen of steden, ook niet aan de horizon. Wel lagen er grote en kleine zwerfkeien in het landschap. Het leek op Ierland, waar ik overigens nooit geweest ben. Ik keek onbelemmerd om mij heen, ik ging op in het overweldigende uitzicht. Pas toen het pad een lichte bocht maakte over een heuvel, zag ik de mensen die achter mij liepen. Het waren er tientallen, misschien wel een paar honderd. Het einde van de stoet kon ik niet zien.

Vertrouwde familie

In de stoet liepen vrouwen en mannen, kinderen en ouderen. De mensen hadden gemakkelijke kleren aan, die soepel meebewogen in de wind. Sommigen waren met elkaar aan de praat, anderen liepen stil te genieten van de natuur. Al herkende ik niemand van gezicht, toch kende ik ze allemaal als vertrouwde familie.

Er klonk klassieke muziek, maar ik zag niemand met een instrument, er was geen  orkest, er waren geen luidsprekers. Het leek filmmuziek, aanwezige muziek die nergens vandaan kwam. Ik vond de muziek, die ik vermoedelijk zelf had uitgekozen, vertrouwd en vriendelijk. Toch herkende ik geen duidelijke melodieën, geen composities. Wel vernam ik dat sommige mensen achter mij met de muziek mee neurieden.

Samen wandelend naar het einde

Ik wist dat dit mijn laatste wandeling was. Ik voelde mij rustig, maar ook vermoeid. Ik was niet verdrietig, niet bang, niet eenzaam, niet melancholiek, niet boos. Ik wist dat ik op weg was naar het einde van mijn leven en daar had ik vrede mee.

Hoe lang ik zo gelopen heb, met die processie achter mij aan, weet ik niet. Langzaam nam de vermoeidheid toe. Mijn voeten werden dik en deden pijn, ik kwam adem te kort als we heuvelopwaarts gingen. Twee sterke mensen, maar misschien waren het er wel vier, maakten zich los uit de stoet en kwamen naast mij lopen. Ze ondersteunden mij en ik sloeg mijn armen om hun middel. Ik voelde mij veilig, ik vertrouwde deze krachtmensen volledig, ook al herkende ik hun namen en gezichten niet.

Zo liep ik mijn dood tegemoet. De sterke mensen naast mij en de processie achter mij gaven mij een gevoel van eindeloze energie. Maar mijn krachten namen verder af, mijn benen voelden loodzwaar, ik kon geen stap meer zetten. De mensen naast mij tilden mij op alsof ik gewichtloos was en legden mij op een witte brancard, een ziekenhuisbed op grote fietswielen. Ik ging uitgeput liggen en staarde naar de grijsblauwe hemel.

Het graspad liep nu langzaam bergafwaarts. In de verte zag ik de zee, de oceaan, glinsterend in de ondergaande zon. Nu herkende ik wél melodie en tekst. Bach:

‘Bist Du bei mir, geh ich mit Freuden 

zum Sterben und zu meiner Ruh’.

Toen lieten de sterke mensen naast mij de brancard los. Dankzij de zwaartekracht en de wind in de rug reed ik vanzelf naar beneden. De mensen in de stoet hadden zich verzameld op de heuvel en zagen hoe ik met bed en al weg zweefde naar de zee, naar de horizon in het westen.”

Geloofwaardig...

Een goede vriendin vond mijn droom, die ik zo gedetailleerd kon navertellen, wonderbaarlijk en fascinerend. Zij negeerde mijn eigen kritische oordeel "nogal romantisch met kitscherig theater aan het slot". Zij waardeerde de droom alleen positief. Volgens haar bestond de processie uit mijn voorouders. Dat vond ik een geloofwaardige en inspirerende uitleg.

Ik vroeg mij dus af: wie waren die krachtige mensen die mij ondersteunden en mij zo zorgzaam op de brancard legden? Was dat mijn bezorgde warme vader, maar niet die hypochondrische man die zo bang was geweest om te sterven? Mijn lieve moeder, niet die onzekere vrouw met haar decorumverlies, maar de expressieve actrice  die toch carrière had gemaakt? Mijn broer, niet die broodmagere aidspatiënt, maar de rusteloze kunstenaar? Mijn zoontje, twee dagen na zijn geboorte overleden, maar nu een sterke jonge kerel van in de veertig?

Utrechtse, Groningse, Schotse, Duitse voorouders

Liepen al mijn grootouders mee in de stoet? Zoals mijn oma uit de Moesstraat, die bijna honderd was geworden, met haar spijkerharde vooroordelen, maar nu mild en wijs? Liep daar mijn opa, de banketbakker uit de Goethelaan die failliet was gegaan en die eigenlijk dichter had willen worden? En het zusje van mijn vader die als kleuter was gestorven aan de Spaanse griep en die nu danste door het Ierse landschap?

Wie neuriede zacht mee met de troostrijke melodieën? Misschien mijn Utrechtse overgrootmoeder, de Joodse vrouw uit Wijk-C die katholiek was geworden? Of mijn betovergrootvader, de vastberaden schipper uit het Groningse Uithuizen?

Alle wonderlijke ooms en oudtantes, alle excentrieke neven en achternichten, met hun dromen en verwachtingen, waar kwamen ze allemaal vandaan, die stamvaders en oermoeders? Dat ze voor mijn uitvaart waren gekomen, terwijl ik niemand van hen had verwacht, ontroerde mij. Wat was het juist dat niemand het woord had genomen, dat ze mij alleen liefdevol hadden omringd.

Mijn vergeten voorouders, aan wie ik mijn bestaan heb te danken: mijn verre familie uit Vlaanderen, een groep stamhouders oorspronkelijk uit de buurt van het Duitse Münster, de grote groep mensen van Stad en Ommeland, de sterke delegatie uit Utrecht, zelfs een Schotse whisky-connectie en kustvaarders die miswijn importeerden uit Portugal. Allemaal wandelden jullie mee in de stoet en allemaal zagen jullie mij wegzweven op mijn brancard met fietsbanden.

Laat mij niet alleen

Waarde voorouders, reageer alstublieft op mijn open brief door binnenkort nog eens langs te komen in mijn droom. Dankzij jullie heb ik mij in dít uur van de waarheid veilig en gedragen gevoeld. Laat mij niet alleen, ne me quitte pas.

AAN AB NIEUWDORP OVER HARDLOPEN OP KLASSIEKE MUZIEK

OPEN BRIEF aan mijn running coach FIT OP 4

Beste Ab Nieuwdorp,

Vandaag kijk en luister ik naar de Hart en Ziel Lijst van Radio 4, naar de hoogste noteringen van de driehonderd favoriete klassieke muziekstukken. Ik geniet ervan, veel muziek maakt me blij. Maakt muziek mij gelukkig? Wat is geluk? 

In de voorstelling ‘Het Geluk van Groningen’ gaf Freek de Jonge in een gesprek met Coen Verbraak een omschrijving van ‘geluk’ die mij verraste. Volgens hem is geluk niet een status, niet een toestand en zeker geen doel in het leven. Je ervaart hooguit momenten van geluk. Volgens Freek gaat het er bij geluk om dat je voelt dat je fysieke gesteldheid en je geweten, je ziel, met elkaar in balans zijn.

Soms, bijvoorbeeld als ik in een sfeer van fysieke en mentale rust ben, ervaar ik bij bepaalde muziek inderdaad geluk. Zeldzame momenten.

Een paar weken geleden, beste Ab Nieuwdorp, ben ik begonnen aan jouw trainingsprogramma hardlopen, ‘Fit op 4’. Ik heb wel vaker geprobeerd hard te lopen omdat ik meende dat dat goed voor me was, maar ik hield het nooit vol. Ik voelde pijntjes en ik hield er al weer mee op; ik vond trainen saai; ik vond het gebied waar ik liep naargeestig; buiten was het altijd óf te koud óf te warm. Maar vooral had ik de pest aan die gedownloade teringherrie en de opgefokte stemmen van de zich coach noemende despoten in mijn oordopjes (die ook nog eens na drie minuten uit mijn hoofd floepten).

Al mag ik graag een rondje fietsen, eigenlijk ben ik een stijve hark met teveel buikvet en bovendien gepensioneerd. Sport vind ik leuk, maar alleen om naar te kijken op tv en niet om te bedrijven.

Maar dankzij ‘Fit op 4” lukt het nu wel, beste Ab.

Het is de muziek, de klassieke muziek van Bach, Mendelssohn, Mozart, Beethoven, Gershwin, Vila Lobos, Glass en tientallen andere genieën. Drie keer per week loop ik meer en meer minuten lang hard op het geniale ritme van Bach’s Brandenburgse concerten of op de hartslag van de Praagse symfonie van Mozart, afgewisseld met melodieuze wandelpauzes van Schubert of Satie.

De muziek stuwt mij en draagt mij, trekt mij door zwakke momenten en ongemakken, stimuleert mijn tempo en verdooft mijn pijntjes. Er wordt mij niets opgedrongen zoals in die trainingen met R&B-rampetamp, Dance-gedreun, Top40-kitsch. Klassieke muziek is míjn sfeer en míjn keuze.

Dankzij de langzame ‘wandelmuziek’ en uiteraard vooral de stevige ‘hardloopmuziek’ van ‘Fit op 4’ maak ik vorderingen die ik nooit voor mogelijk had gehouden. De stijve hark ontspant en wordt wat soepeler, voor het eerst vind ik hardlopen lekker, ik ben er trots op dat ik vooruit ga, dat mijn conditie verbetert. Doel van deze training is niet om zo hard mogelijk te lopen, of om zoveel mogelijk kilometers af te leggen. Het ‘einddoel’ is dat ik over een aantal weken een half uur non-stop kan hardlopen. Maar het echte doel is om plezierig aan mijn conditie te bouwen.

Ik ben net over de helft van het programma. Straks begin ik aan de veertiende training (van de in totaal zesentwintig) met als hoofdmenu twee maal acht minuten continu hard lopen. Vandaag start ik met Johan Sebastian's eerste klavecimbel/pianoconcert, daarna een welluidende maar swingende serenade voor orkest van Wolfgang Amadeus, ingeleid en onderbroken door twee korte wandelpauzes van een minuut op muziek van Monteverdi en –heel toepasselijk– Das Wandern van Schubert.

En dat allemaal begeleid door jouw jonge en toch warme stem, Ab Nieuwdorp, running coach en presentator van het dagelijkse ochtendprogramma De Klassieken op Radio 4.

Op een sympathieke manier moedig je mij in mijn oordopjes aan, je geeft af en toe aardige achtergrondinformatie over de muziek, je waardeert mijn prestatie op een geloofwaardige persoonlijke wijze, alleen glij soms je uit met flauwe grappen (‘van dit tempo raak je aardig verhit. Ja, Heetboven, ik bedoel Beethoven’). Onverwacht effect: als ik je stem op de radio hoor, begin ik spontaan door de kamer te rennen en te kwijlen als het hondje van Pavlov

Na tien trainingen kreeg ik plotseling last van mijn rechterkuit. Ik was bang dat ik kramp of zelfs een zweepslag zou krijgen. Daarom pauzeerde ik een week en nam de training voorzichtig op door een paar begintrainingen te herhalen. Zo hervond ik geleidelijk mijn ritme.

Toen ik weer aanbeland was bij de twaalfde training en bezweet en stomend thuis kwam, ervoer ik een waarlijk geluksmoment. Ik voelde me fysiek ijzersterk én in balans met mijn ‘geweten’, mijn ziel, mijn innerlijk, mijn wil. Het geluk was een korte sensatie die ik nauwelijks kon delen, zó intens. Toen mijn vrouw vroeg hoe het na de blessure was gegaan, kon ik alleen iets stamelen, drie keer achtereen, “wat fantastisch dat ik dit kán”.

En dat doe ik allemaal in het haast arcadische landschap van het Hoornse Meer en de Hoornse Plas tussen Groningen en het Drentse Paterswolde. Zie de foto’s. En ik doe het in het prachtige ultramarijn-blauwe T-shirt van Noorderzon, het Performing Arts Festival Groningen. Zoals Gerard Reve al zei: 'De Kunst Gaat Voor De Baat Uit'. En tot nu toe deed ik het, dankzij de opwarming van de aarde, in zalig nazomerweer.

Maar het geheim van mijn succes is allereerst de muziek. 

Schubert schreef de prachtmuziek bij dit gedicht:

An die Musik

Du holde Kunst, in wieviel grauen Stunden,

Wo mich des Lebens wilder Kreis umstrickt,

Hast du mein Herz zu warmer Lieb entzunden,

Hast mich in eine beßre Welt entrückt,

In eine beßre Welt entrückt!

Oft hat ein Seufzer, deiner Harf entflossen,

Ein süßer, heiliger Akkord von dir

Den Himmel beßrer Zeiten mir erschlossen,

Du holde Kunst, ich danke dir dafür,

Du holde Kunst, ich danke dir!

En Jan Rot maakte een gewaagde hertaling:

Het hoogste lied

Het hoogste lied in fijnbesnaarde kringen
Dat jaar na jaar zijn ererondje draait
Beviel me niet, want hoe die heren zingen
Doet aan of een orkaan is aangewaaid

Toch vond ik jou, je stem sloeg eeuwen over
En sprak me aan, het pakte woord voor woord
Wat moet ik nou? Mijn stem is klein en pover
Goddank hou jij altijd het laatste woord, slotakkoord
Goddank hou jij het slotakkoord